होळकर घराण्याच्या कुलदैवतेचा शोध

शहाजापूरच्या कौड्या डोंगरावरील राणुबाई मंदिर शरद रसाळ | नगर सह्याद्री पारनेर तालुक्यातील शहाजापुर येथील कौड्या डोंगरावरील राणूबाई देवी होळकर...

शहाजापूरच्या कौड्या डोंगरावरील राणुबाई मंदिर

शरद रसाळ | नगर सह्याद्री

पारनेर तालुक्यातील शहाजापुर येथील कौड्या डोंगरावरील राणूबाई देवी होळकर घराण्याची कुल देवता असल्याचे पुरावे इतिहास अभ्यासक सतिष सोनवने यांनी शोधुन काढले असुन यामुळे भविष्यात इतिहातील अनेक गोष्टींना उजाळा मिळणार आहे.

      महापराक्रमी मल्हारराव होळकरांनी स्थापन केलेल्या होळकर घराण्याच्या अज्ञात कुल देवतेचा शोध नुकताच इतिहास अभ्यासक सतीश सोनवणे यांनी लावला. काही दिवसापूर्वी शहाजापुर गावा जवळील कवडेश्र्वराच्या डोंगरावर गड भ्रमंतीचे द्विशतक साजरे करणारे सुरेंद्र शिंदे आणि सतीश सोनवणे यांनी कवडेश्र्वराला भेट दिली. डोंगरावर वालूबा नदीचे उगम स्थान आहे. त्याजवळ रानुआईचे मंदीर आहे. ही राणू आई म्हणजेच होळकर वंशावळीमध्ये उल्लेख असलेली राजोबाई होय.  इतिहासाचार्य राजवाडे यांनी महेश्वर संस्थांनच्या कागदपत्रामध्ये होळकर घराण्याच्या दोन वंशावळीचा शोध लावलेला आहे.  त्यातील पहिली जुनी अस्सल वंशावळ अशी, कुलस्वामी देव खंडेराव व म्हाळसाबाई व बानाबाई, गड जेजुरी, जानोबाई, तळ कोकण, धरमपुरीं भवाणी, तुकाई तुळजापूरची, तिसरी यमाई कवठे यमाईची, चौथी राजोबाई कवड्या डोंगरची याचा उल्लेख त्यांनी ’श्रीसरस्वती मंदिर ’ या द्वै मासिकात लिहीलेल्या ’ होळकरांची वंशावळी ’ या लेखात केला आहे. कवड्या डोंगर हा नगर जिल्हयातील पारनेर तालुक्यातील शहाजापूर आणि नगर तालुक्यातील पिंपळगाव कवडा या गावाच्या दरम्यान आहे. स्थानिक लोक या देवीला रानोबाई म्हणतात. डोंगरावर देवीचे छोटेसे मंदिर आहे. मंदिरा समोर दीपमाळ आहे. देवीची मूर्ती कमरेवर हात देऊन उभी असलेली आहे. राजवाडेनी चुकून रानोबाई च्याऐवजी राजो बाई लिहिले असावे. या देवी विषयी स्थानिकांना फारशी माहिती नाही. होळकर राज वंशाची कुल देवतेचा शोध लागल्याने एक नवीन माहिती उजेडात आली आहे.      पारनेर तालुक्यातील शहाजापुरचे डोगर हे तालुक्यातील व जिल्ह्यातील आकोले तालुक्याच्या खालोखाल सर्वात उंच डोंगर आहेत हे डोंगर अनेक ऐतिहासिक घटनांचे साक्षीदार आहेत. या डोंगरावर अनेक ठिकाणी कोरीव टाके आहेत. इंग्रज कालखंडात येथे इंग्रज सैन्य आराम करण्यासाठी जात होते अशी माहिती अलिकडच्या काळात काही लेखनात आढळून आली आहे तर इतिहास अभ्यासक सतिष सोनवणे यांनी पुरातन शोधातुन राणुबाई हे होळकर घराण्याचे दैवत आसल्याचे शोधुन काढले  आहे.  सोनवणे यांनी काही दिवसापुर्वी  शहाजापुरच्या कौडेश्वर महादेव मदीरावरील शिलालेख शोधुन त्याचा अभ्यास केला आहे. मुळात शहाजापुर हे गाव खुप जुने ऐतिहासिक पार्श्वभूमी आसलेले आहे. त्याचा इतिहास माहित नसल्याने या जुन्या गोष्टीवर पडदा पडलेला होता.